ตรวจยีนให้รู้ก่อนใช้ยา ลดเสี่ยงแพ้ยา ปรับยาให้เหมาะสม
ศูนย์ : ศูนย์อายุรกรรม, ศูนย์สุขภาพนครธน
บทความโดย : นพ. ภาณุวัฒก์ ว่องตระกูลเรือง
ยา เป็น 1 ในปัจจัย 4 ของทุกคน เมื่อเจ็บป่วยย่อมต้องได้รับการรักษาด้วยยาเป็นอันดับแรก เพื่อให้อาการเจ็บป่วยหายดี หรือบรรเทาให้เร็วที่สุด แต่รู้หรือไม่ว่าแต่ละบุคคลนั้น จะตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาที่แตกต่างกัน โดยสิ่งที่ควบคุมการตอบสนองนี้ก็คือ “ยีน” ซึ่งแต่ละคนนั้นจะมีลักษณะยีนที่แตกต่างกันไป ทำให้การเผาพลาญยานั้นแตกต่างกัน ถึงแม้ผู้ป่วยที่เป็นโรคเดียวกัน ใช้ยาเหมือนกันแต่อาจจะได้ผลที่แตกต่าง ฉะนั้น “การตรวจพันธุกรรมยา” จึงเป็นทางเลือกที่เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่ต้องการใช้ยาป้องกันรักษาโรค ปรับยาให้เหมาะสม รวมทั้งลดโอกาสการแพ้ยา เพื่อประสิทธิภาพสูงสุด
ทำไม? ต้องตรวจยีนก่อนใช้ยา
ยีน (Gene) คือ หน่วยควบคุมลักษณะทางพันธุกรรมต่างๆ ในร่างกายของสิ่งมีชีวิต เช่น สีตา สีผม ไปจนถึงการตอบสนองต่อยา โดยยีนเป็นสิ่งที่เราได้รับถ่ายทอดมาจากพ่อแม่ และสามารถถ่ายทอดไปยังลูกหลานต่อไปได้ ซึ่งแต่ละบุคคลจะมียีนที่แตกต่างกันไป หากเราสามารถตรวจยีน ก่อนรับการรักษาด้วยการใช้ยา ก็จะทำให้บุคลากรทางการแพทย์สามารถเลือกใช้ยาที่เหมาะกับตัวเรา และจ่ายยาให้เราในปริมาณที่เหมาะสม เพื่อให้เกิดผลการรักษาที่มีประสิทธิภาพและความปลอดภัยสูงสุด ลดผลข้างเคียงจากการใช้ยา และลดอาการแพ้ยาลงได้
หากผู้ป่วยมิได้ตรวจยีนก่อนใช้ยา หรือ การตรวจพันธุกรรมยา อาจก่อให้เกิดการเสี่ยงต่ออาการแพ้ยา มีปฏิกิริยาเชิงลบในการใช้ยา และอาจจะทำให้เกิดภาวะเสี่ยงอันตรายถึงขั้นเสียชีวิตได้ หรือผู้ป่วยบางรายมียีนที่ไม่สังเคราะห์ตัวยา หรือสารที่ดีในยาได้ จึงเหมือนกับว่า ผู้ป่วยบริโภคแป้งเท่านั้น โอกาสในการรักษาที่เป็นผลดีต่อประสิทธิภาพที่ดีจะถูกลดลง
การตรวจยีนช่วยลดแพ้ยาจริงไหม?
การแพ้ยา เป็นการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันภายในร่างกายที่มีต่อยา เมื่อร่างกายมองว่ายา คือสิ่งแปลกปลอมที่ต้องกำจัดออก แต่หากมีการตอบสนองที่มากเกินไปอาจส่งผลเสียตามมา เช่น มีผื่นขึ้น ริมฝีปากบวม ผิวหนังหลุดลอก หรือเกิดความผิดปกติของอวัยวะภายในร่างกาย จนอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตี
โดยส่วนใหญ่ แนวทางป้องกันการแพ้ยา คือ ต้องทราบก่อนว่าผู้ป่วยเคยมีประวัติแพ้ยาชนิดใด แล้วอาจทำนายโอกาสการแพ้ยาตัวอื่นจากโครงสร้างของยาที่คล้ายกัน อย่างไรก็ตาม วิธีนี้มีข้อจำกัดหลายประการ เช่น ไม่สามารถรู้อย่างแน่ชัดว่าผู้ป่วยแพ้ต่อโครงสร้างส่วนใดของยา และไม่สามารถทำนายหรือป้องกันการแพ้ยาในกรณีที่ผู้ป่วยได้รับยานั้นเป็นครั้งแรก จึงทำได้เพียงติดตามผลระหว่างใช้ยาและทำการรักษาเมื่อมีอาการแพ้เกิดขึ้น ซึ่งหากอาการแพ้มีความรุนแรงมาก อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตและยังต้องเสียค่าใช้จ่ายสูงในการรักษา
ยีน มีองค์ประกอบสำคัญ คือ ดีเอ็นเอ (DNA) ซึ่งเป็นสารพันธุกรรมภายในเซลล์ โดยยีนทำหน้าที่ถ่ายทอดคำสั่งให้ร่างกายตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้น หากมีการกลายพันธุ์ของยีนบางชนิด อาจทำให้มีการกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายมากกว่าปกติจนเกิดภาวะภูมิไวเกิน จนเกิดการแพ้ยาได้ ดังนั้นการตรวจยีน หรือ การตรวจพันธุกรรมยา สามารถพบยีนที่มีความสัมพันธ์กับอาการแพ้รุนแรงจากยาได้ และยังช่วยป้องกันการแพ้ยารุนแรงได้ตั้งแต่การใช้ยาครั้งแรก จึงมีประโยชน์ทั้งด้านความปลอดภัยและลดค่าใช้จ่ายที่อาจเกิดจากการรักษาอาการแพ้ยาอีกด้วย
ใครบ้างที่ควรตรวจพันธุกรรมยา
การตรวจพันธุกรรมยา เป็นการตรวจระดับพันธุกรรมซึ่งช่วยทำนายการตอบสนองของร่างกายต่อยา ผลการตรวจช่วยให้แพทย์สามารถเลือกยาที่มีประสิทธิภาพให้แก่ผู้ป่วยได้อย่างแม่นยำ ลดเวลาการลองผิดลองถูก และลดโอกาสเกิดผลข้างเคียงจากยาลง โดยเหมาะสมกับ
- ผู้ที่ใช้ยาประจำหรือวางแผนการใช้ยา
- ผู้ที่มีโรคประจำตัวและใช้ยาหลายรายการ
- บุคคลทั่วไปที่ต้องการหลีกเลี่ยงผลข้างเคียง และเลือกใช้ยาได้อย่างแม่นยำ
การตรวจพันธุกรรมยาครอบคลุมยากี่ชนิด
- ยารักษาอาการภูมิแพ้
- ยาแก้ปวด
- ยาละลายลิ่มเลือด
- ยาลดไขมันในเลือด
- ยารักษาโรคหัวใจ
- ยากดภูมิคุ้มกัน
- ยารักษาการติดเชื้อ
- ยารักษามะเร็ง
- ยารักษาโรคกระเพาะ
- ยาจิตเวช
- ยานอนหลับ
การเตรียมตัวก่อนเก็บตัวอย่างตรวจพันธุกรรม
การตรวจพันธุกรรมยา จะใช้วิธีการเก็บเซลล์จากกระพุ้งแก้ม ผู้รับการตรวจจะต้องงดการรับประทานอาหารและเครื่องดื่ม (สามารถดื่มน้ำเปล่าได้) งดการสูบบุหรี่ งดการแปรงฟันหรือเคี้ยวหมากฝรั่ง ก่อนเก็บตัวอย่าง 1 ชั่วโมง
อย่างไรก็ตามการตรวจพันธุกรรมยา สามารถช่วยให้ผู้ป่วยที่ต้องการใช้ยาป้องกันรักษาโรค ปรับยาให้เหมาะสม รวมทั้งลดโอกาสการแพ้ยาได้ตั้งแต่ครั้งแรก หากผู้ใดสนใจที่จะตรวจยีน (สารพันธุกรรม) เพื่อเลือกใช้และปรับขนาดยา หรือ มีปัญหาการแพ้ยา หรือต้องการทราบยีนที่เจาะจงตัวยาในการรักษาของท่าน ท่านสามารถโทรปรึกษาก่อนเข้ารับบริการได้ที่ ศูนย์สุขภาพนครธน โรงพยาบาลนครธน โทร. 02-450-9999 ต่อ 1001, 1002
